Betoverend Borne

Ingeklemd tussen de industriesteden Hengelo en Almelo is het Twentse dorp Borne een verademing. Met een oud centrum en stokoude straatjes om heerlijk doorheen te schuifelen. Weg van alle drukte. En een groen buitengebied met Zenderen, Hertme en Twickel om je vingers bij af te likken.

BorneBoeit heet de website over het dorp. Daarmee is niks teveel gezegd. Het Twentse dorp bestaat uit twee delen. Aan de ene kant van de rondweg ligt het Borne van vroeger, aan de andere kant zijn er de nieuwbouwwijken. De charme zit ’m in het oudere gedeelte en specifiek in het centrum waar vooral rust heerst en historie nog hoogtij viert.

Beschermd dorpsgezicht

Het beschermd dorpsgezicht ligt wat verscholen achter het oude postkantoor en de Grotestraat. Het stratenpatroon slingert en het is hier nog zoals het was in de middeleeuwen. Knus en bol van historie. Ga hier dwalen door de straatjes waar verschillende historische panden staan zoals een synagoge of het Bussemakershuis. In het laatste pand huist tegenwoordig een museum over de textielnijverheid. Het absolute hoogtepunt staat aan de Koppelsbrink: de zeventiende-eeuwse Klopjeshuizen van waaruit vrome katholieke vrouwen hun geestelijk werk verrichtten (zie kader).

Drukte rond de kerk

Verderop staat de Oude kerk, eerst was-ie voor de katholiek, later voor de protestants. Werkelijk een plaatje om te zien. Eeuwenlang speelde zich het dorpsleven af rond deze kerk en zijn toegangsstraatjes. Hier konden de inwoners van Borne hun paarden stallen om naar de kerk te gaan, hun inkopen te doen of een drankje te drinken in de kroeg. Aan die centrale plek in het dorp kwam een eind toen bij een andere (toen nieuwe) katholieke Stephanuskerk uit 1888, ook winkels en drankgelegenheden verschenen. Dat is uitgegroeid tot het huidige, wat drukkere en nieuwe centrum. Met een nieuw stadhuis.

“Alles spint en weeft”

Borne is vervlochten met textiel. “Alles spint en weeft hier”, meldde Gijsbert Karel van Hogendorp. Hij was voor de komst van koning Willem I een tijdje een soort mede-president van de Nederlanden. Op een reis door Overijssel, begin 1800, schreef hij hoe verbaasd hij was over zoveel textielnijverheid. Dat had Borne te danken aan de armoe. De boerenfamilies konden nauwelijks rondkomen. Ze zochten hun toevlucht tot neveninkomsten met weven en spinnen.

Teddy luiers en Cinderella lakens

Niet Enschede, Almelo of Hengelo was aanvankelijk het centrum van de Twentse textiel, maar Borne. 60 procent van de inwoners verdienden er hun brood mee. En dat werd alleen maar meer toen de Duitser Salomon Jacob Spanjaard in 1823 in Borne zijn stoomspinnerij en weverij oprichtte. Daarvoor gebruikte hij garens uit Engeland en Nederland. In de fabriek maar ook bij honderden huiswevers in Borne werden die garens tot textielproducten geweven. Het bedrijf groeide uit tot een groot concern met meer dan 2.000 medewerkers. Teddy luiers, Cinderella lakens, Kenmore overhemden, wie (van de oudere generatie) kent ze niet? Ze kwamen uit de fabrieken van Spanjaard. Hoe invloedrijk de familie was, blijkt uit de bijnaam van zijn zoon en latere directeur Jacob. Hij werd de God van Borne genoemd. Dat was niet echt positief. Hij betaalde zijn personeel maar matig. Bovendien hadden ze niks te vertellen. In 1971 stopte het bedrijf. De fabrieken werden op enkele gebouwen na, in de jaren ’80 gesloopt om plaats te maken voor woningen.

Schaatsen bij de Keizerskroon

Spanjaard was niet de enige industrie die uit Borne kwam. Stork, dat later naar Hengelo verhuisde, startte in het dorp en ook de Heemaf/Holec en de Hengelose Bierbrouwerij vonden hun oorsprong in Borne. De Keizerskroon, in het hart van het dorp, was voor de brouwerij de bakermat. Nu zit er een modezaak in het pand. Tegenover deze kledingwinkel vermaakt de jeugd zich in de winterperiode de jeugd op een kunstijsbaantje.

Groene schil

Het beschermd dorpsgezicht is één pluspunt van Borne.

Nieuwsgierig geworden, maar geen abonnee? Klik hier en word abonnee zodat u het hele artikel kan lezen.